K? Chuy?n

Vào th? h? c?a tôi, nh?t là ? n?i cái x? thu?c ??a Nam k?, mà vi?t ???c ti?ng m?, th?t là m?t vi?c khá hi?m. Trong s? khá hi?m n?y, s? l?n nh? cha anh ?? ??u, nh? ông b?n già ?ông H?; s? nh? h?n nh? g?p thu?n c?nh mà t? h?c, nh? anh b?n quá c? Phan V?n Hùm. Sanh trong m?t gia ?ình nông dân nghèo, ch?ng nh? cha anh ?? ??u, l?n lên, m?c d?u b?n tôi, anh Phan V?n Hùm, khuy?n khích và ch?u khó n?n n? d?y không công cho tôi vi?t v?n, tôi l?i l??i bi?ng. Th? mà tôi c?ng ???c xem là có chân trong làng v?n. Vi?c tuy l?, song có nguyên nhân c?a nó. B?i vì tôi h?c làm v?n t? thu? bé tí hon, moi trong ký ?c, có th? nói ngay t? lúc bi?t nghe, bi?t hi?u mà nói ch?a rành.

Giáo s? d?y v?n ch??ng cho tôi là ch? tôi, ngày ngày ?u ? m?y l?n ?? ru cho tôi ng?; là m?y ng??i chèo ghe b?i xu?ng trong r?ch, ?êm ?êm ??i ?áp nhau b?ng nh?ng câu hát, bài ca; là tía tôi, m?t nông dân nghiêm ngh?, ?oan trang nh?ng tài nói ti?u lâm tôi ch?a g?p ai ?n ??t n?i, là m?y chú "Hu?" theo ghe b?u ?em cái gi?ng l? l? c?a ?àng ngoài vào; là công g?t, công ??p, khi ngh? tr?a ?ãi l?n nhau m?t vài ch?u trào phúng; là công th? làm vi?c cho ch? ??t tôi; và khi tôi bi?t ??c, là th?, tu?ng, truy?n. Nh?ng giáo s? ?y t?o cho tôi có m?t s?c thái riêng bi?t. Anh Hùm khuyên tôi h?c làm v?n, ?? có th? "làm v?n hào". Tôi không c?n cái danh d? v?n hào, b?i tôi m?n ti?c cái b?n s?c nông dân c?a tôi. ??c ti?u thuy?t hay c?a các n??c, tôi r?t hi?u ti?u thuy?t, mà ch? bám vào l?i v?n "k? chuy?n". Tri?u S?n th??ng phê bình tôi: "Óc t??ng t??ng anh phong phú l?m. Anh mà rán lên, vi?t ti?u thuy?t ???c, thì n??c Vi?t Nam có th? ??m anh là m?t Dostoievsky hay m?t Tolstoi" Tôi không ?áp. Tôi nh??ng danh d? làm Dostoievsky, làm Tolstoi l?i cho ng??i khác. Tôi ch? mu?n "k? chuy?n" cho hoang ???ng, cho hóm h?nh cho trào phúng và cho quê mùa, nh? nh?ng giáo s? v?n ch??ng c?a tôi mà thôi. Con nhà tr?m anh th? phi?t, ông, bác, cha, anh th?y ??u khoa ho?n, thì vi?t v?n ?iêu luy?n nh? Nguy?n Du, vi?c ?y h?p lý h?p tình. Con nhà nông nh? tôi, mà vi?t v?n nông dân, vi?c ?y c?ng h?p lý, h?p tình n?a.

Con vua, thì ??ng làm vua,
Con sãi ? chùa thì quét lá ?a.